De reien en de waterbouwkundige werken die er mee samenhangen, behoren tot het DNA van de stad Brugge net zoals Jan van Eyck, Hans Memling, het Belfort of de Kathedraal. Zij hebben echter niet dezelfde zichtbaarheid als voornoemde elementen. Hun essentiële bijdrage aan de ontwikkeling van de stad en de creatie van rijkdom blijft enigszins onder de radar. Onze ondernemers, onze waterbouwers, verdienen meer aandacht naast de Vlaamse Primitieven. Hun prestaties zijn evenzeer wereldtop.
Brugge wordt gesticht op de linkeroever van de rivier de Reie, boven op een duinenrug, die het raakvlak is van twee landschappen: de (dynamische) kustvlakte enerzijds en de achterliggende Zandstreek anderzijds. De Reie zorgt voor de afwatering van de zandstreek en staat hiervoor in verbinding met de zee. Ze doorbreekt de duinenrij op de plaats waar Brugge zal komen.
Het bouwen van de dijken, het graven van het Oude Zwin, het inpolderen van een groot gebied, zijn op zich alleen al, in deze tijd – einde elfde eeuw en begin twaalfde eeuw – en in deze vijandige omgeving, waterbouwkundige werken die respect afdwingen.
Brugge heeft in deze tijd geen havenfunctie van betekenis. De stad is vooral gericht op het vasteland - zie bijvoorbeeld de Champagne jaarmarkten – en ontwikkelt zich als handelscentrum, met het Simon Stevinplein als centrum. De figuur toont de situatie van de stad in het begin van de 12de eeuw. Brugge is op dat moment een open stad, beschermd door de aanwezigheid van de burcht: het castrum. De Graaf van Vlaanderen heeft er zijn verblijf.
Historische stedenatlas van België: Brugge vóór okt. 1134 (9)
Twee gebeurtenissen zullen deze situatie drastisch veranderen en Brugge op weg zetten om het belangrijkste maritieme handelscentrum, het New York van Noordwest-Europa, te worden. Maar eerst dient de aanwezigheid van de Kraanrei besproken te worden, die was er al toen het Zwin nog niet bestond. Galbert van Brugge maakt er melding van in zijn dagboek (1127/1128)
In de stad volgt de Reie het tracé van de Dyver, Groene Rei, Sint-Annarei. De Spiegelrei is op zijn beurt een natuurlijke inham van de Reie. De Kraanrei is echter mensenwerk, gegraven dwars door de hoge duinenrug waar vroeger ook de Romeinse heerweg liep.
Het tracé lijkt zorgvuldig gekozen. De Kraanrei ligt in het verlengde van de Reie, t.t.z. van het korte stukje ervan lopende in noordwestelijke richting bij het castrum: daar is de duinenrug ook het smalst. Het is een behoorlijk groot waterbouwkundig project. Maar men kent de eigenlijke reden voor de aanleg niet: vooruitgeschoven verdediging, brengen van goederen naar het centrum? Galbert vermeldt een incident dat misschien mee voor opheldering kan zorgen.
Ter hoogte van wat nu de Molenbrug is, aan het einde van de Groene Rei en het begin van de Sint-Annarei, bevond zich een watermolen, met een afdamming. Op een bepaald moment wordt die gesaboteerd en lopen de grachten aan de zuidzijde van het castrum leeg: dit blijft volledig onbeschermd, men panikeert en herstelt de bres zo vlug mogelijk (juli 1128).
De Reie wordt dus op een kunstmatig hoog niveau gehouden om a) het castrum te beschermen en b) om de watermolen dankzij het gecreëerde niveauverschil aan te drijven.
De Kraanrei is hierbij noodzakelijk als afleidingskanaal. Zonder de Kraanrei is de bouw, het onderhoud van de watermolen en/of andere onderhoudswerkzaamheden niet mogelijk. Daarvoor is het nodig dat een stuk(je) van de Reiebedding drooggelegd wordt. Echter, de Reie is een rivier met een afwateringsdebiet dat onmogelijk kan stilgelegd worden. Daarom is er de noodzaak van een afleidingskanaal.
Voor de bouw van de Kraanrei is er een tweede belangrijke overweging. Het graven door de hoge duinenrug levert een grote hoeveelheid zand op, bovendien vlak bij de plaatsen waar het kan gebruikt worden, met een minimum aan transport. In tegenstelling tot klei, veen of slib, is dit uitstekend materiaal - zand - om depressies op te vullen, om gronden op te hogen en ‘bouwrijp’ te maken, om wallen op te werpen.
Het graven van de Kraanrei is een weloverwogen en slimme investering. Zo zullen er nog volgen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten